Pionki - www.sicienko.pl

Zarys historii obszaru gminy

Historia miejscowości i zaludniania terenu Gminy Sicienkokształtowała się głównie w okresie średniowiecza. Są jednak na terenie Gminy miejsca, które skrywają w sobie historię jeszcze odleglejszą.W Pawłówku odkryto ślady bytności łowców reniferów sprzed blisko 10 tysięcy lat. Na terenie Samsieczna zachowały się ślady osadnictwa kultury pucharów lejkowatych, jednej z kultur neolitu – młodszej epoki kamienia, którą w Polsce można datować od ok. 4500 do 3200 lat p.n.e.

W Murucinie na terenie jednego z prywatnych przydomowych ogrodów odnaleziono skrzyniowy grób ciałopalny z popielnicą. Opatrzona była ona znakiem tarczy. Grób pochodzi z około 550 – 400 lat p.n.e.

 Są tu również pozostałości kultury pomorskiej, która wykształciła się ok. 400 r. p.n.e. i trwała do początku naszej ery oraz kultury przeworskiej rozwijającej się w epoce żelaza od przełomu III i II wieku p.n.e do połowy V wieku n.e. Również w Szczutkach, a takżew Zawadzie odnaleźć można ślady działalności ludzkiej z młodszej epoki kamienia – neolitu. W Osówcu oraz w Ugodzie odnaleziony ślady osadnictwa kultury pomorskiej z okresu lateńskiego, w tej drugiej miejscowości równiej ślady kultury pucharów lejkowatych. W Słupowie odnaleziono ślady osadnictwa kultury przeworskiej. W Trzemiętowie zachowały się pozostałości zarówno kultury pomorskiej, jak też przeworskiej. W Trzemiętówku można odnaleźć pozostałości osady z okresu wpływów rzymskich (początek naszej ery – 357 r.)

Terytorium obecnej Gminy Sicienko od wczesnego średniowiecza związane było z Kujawami, z wyodrębnioną w schyłku XII wieku dzielnicą kujawską. Ukształtowany w okresie rozbicia dzielnicowego Polski wewnętrzny administracyjny podział Kujaw w zasadniczym zrębie uległ stabilizacji do czasów współczesnych. Okres średniowiecza, to również czas początków powiatów kujawskich, których bezpośrednimi poprzednikami były kasztelanie. Obszar Gminy Sicienko od początków lat trzydziestych XIII wieku leżał na terytorium kasztelanii bydgoskiej zorganizowanej najprawdopodobniej przez księcia Kazimierza Konradowica. Po uformowaniu się w pierwszej połowie XIV wieku województwa inowrocławskiego terytorium Gminy Sicienko znalazło się w granicach tegoż województwa, w powiecie bydgoskim. Taki układ administracyjny obowiązywał do końca okresu przedrozbiorowego. 

Pierwsze, znane nam dokumenty pisane dotyczące tych terenów pochodzą z okresu średniowiecza. Historyczne metryki miejscowości udokumentowane źródłowo niejednokrotnie sięgają XIII i XIV wieku.

Najprawdopodobniej w pierwszym tysiącleciu naszej ery założona została osada Szczutki (natomiast dokumenty pisane pochodzą z 1288 r.). Ślady osadnictwa wczesnośredniowiecznego (okres od V do X wieku) zachowały się w Kamieńcu, Nowaczkowie, Sicienku (dokumenty zaś z 1487 r.), Wierzchucicach, Wierzchucinku (1288 r.). Odnaleziono je również na terenie Wojnowa. Z całą pewnością powstanie Wojnowa można zaś łączyć z wiekiem XIII (1288 r.). W dobie młodego państwa piastowskiego dobrze rozwijała się osada w Pawłówku. Nad okolicą dominował wzniesiony na wzgórzu gród otoczony wysokim drewnianym wałem. Wokół niego skupiała się sieć otwartych osiedli.  Średniowieczny rodowód posiada Dąbrówka Nowa (1250 r.), Gliszcz, Mochle (1237 r.), Osówiec (1477 r.). O istnieniu w XIII wieku Samsieczna (1288 r.) świadczyć mogą dokumenty datowane na koniec tego wieku. Z całą pewnością w XIII wieku, jako wieś rycerska, istniało Trzemiętowo (1254 r.), a dokumenty źródłowe pozwalają przyjąć, że w XIII wieku istniało również Trzemiętówko. Z końca XIII wieku pochodzi dokument dotyczący Strzelewa (1299 r.). Rodowód średniowieczny ma również Sitno. Podobnie Słupowo (1310 r.).

Większość tych majętności należała pierwotnie do rodów rycerskich Awdańców, Łabędziów, Nałęczów, Pałuków i innych. Ponadto niektóre miejscowości należały do biskupstwa gnieźnieńskiego i włocławskiego. W XIV wieku spora ich część znalazła się w rękach cystersów byszewskich, którzy jednak pod koniec tego stulecia i w początkach następnego wieku nie zarządzali już w większości tymi majętnościami. W okresie XV-XVIII wieku dobra te stosunkowo często zmieniały też swoich właścicieli.    

Istnieją udokumentowane informacje o tym, iż pierwsze kościoły i parafie rzymsko-katolickie zakładano na obszarze Gminy Sicienko w okresie XIII, XIV i XV wieku. Tak było w przypadku Dąbrówki Nowej, która na początku XIV wieku, w roku 1311 sprzedana została cystersom z Byszewa przez Katarzynę, żonę Włodzimierza z Łojewa herbu Łabędź, wnuczkę z rodu Awdańców, którzy pobudowali tu drewniany kościół pod wezwaniem św. Barbary. Jeszcze w XIV wieku majętność ta powróciła w ręce rycerskie, a w 1428 r. miejscowy kościół został wyniesiony do rangi parafialnego z pierwszym proboszczem księdzem Maciejem.

Wczesną metrykę parafialną posiada także świątynia w Samsiecznie, która powstała prawdopodobnie jeszcze w XIII wieku. Fundację i uposażenie pierwotnego kościoła pod wezwaniem św. Bartłomieja przypisuje się wielkopolskiemu rodowi Pałuków. Dokument z 1374 r. sugeruje, że Samsieczno miało swojego proboszcza. Niestety, żaden ze wzniesionych w tym czasie kościołów nie przetrwał do współczesności.

W okresie przedrozbiorowym obie miejscowości, a wraz z nimi kilka innych głównych ośrodków wyznaczało charakter tych terenów. Przynajmniej od XVII wieku działały tu szkoły parafialne oraz przytułki dla chorych. Ośrodki parafialne wytwarzały zatem pozaadministracyjne funkcje. Należały do nich w okresie przedrozbiorowym szkolnictwo oraz opieka społeczna. Poświadczają to źródła w XVII wieku.

Trudny i bardzo kosztowny był dla znacznej części ziemi bydgoskiej, w tym również dzisiejszej Gminy Sicienko, okres potopu szwedzkiego 1655-1660. Dobra i majątki ziemskie odczuły masowe rabunki zarówno kosztowności kościelnych jak i świeckich oraz pustoszenie ziem, przez które przechodziły wojska szwedzkie. Straty materialne szły w parze ze stratami ludzkimi i kulturowymi. 

Do kolejnego pustoszenia ziemi bydgoskiej doszło w połowie XVIII wieku za sprawą wojsk moskiewskich. Tereny Gminy Sicienko nie uniknęły palenia całych wsi i mordów ludności, grabieży kosztowności i dóbr bez wyjątku, czy to szlacheckich, czy też kościelnych.

Znamiennym wydarzeniem w dziejach Gminy Sicienko, a ściśle jej południowych ziem, było opracowanie i przedłożenie Komisji Skarbu Koronnego oraz Sejmowi Koronnemu w latach 1766-1768 projektu dróg wodnych. Wprawdzie nie przystąpiono do realizacji tego projektu za czasów I Rzeczypospolitej, jednak pruskie władze zaborcze już w 1773-1774 r. sfinalizowały budowę Kanału Bydgoskiego.

Odnosząc się do okresu rozbiorów Polski zauważyć należy kolejną zmianę w przynależności terytorialnej terenów Gminy, która miała niebagatelny wpływ na kształtowanie się i historię tych obszarów. Na mocy pierwszego rozbioru Polski w 1772 r. obszary obecnej Gminy Sicienko, jak i powiatu bydgoskiego zostały przyłączone do Prus i weszły w skład okręgu nadnoteckiego (bydgoskiego) i nowo utworzonej prowincji noszącej nazwę Prusy Zachodnie, ze stolicą w Kwidzynie, a od 1793 r. w Gdańsku.

W okresie 1807-1815 obszar Gminy Sicienko wchodził w skład Księstwa Warszawskiego, departamentu bydgoskiego. Po 1815 r. terytorium to znalazło się w granicach rejencji bydgoskiej w obrębie Wielkiego Księstwa Poznańskiego, a od 1848 r. Prowincji Poznańskiej. Taki układ administracyjny trwał do 1920 r.

Wiek XIX był dla terenu Gminy czasem wzmożonego rozwoju. Powstało szereg zespołów dworskich i folwarków. Z ważniejszych wymienić można zespół dworski w Kasprowie (powstały w latach 1890-1927) i folwark Goncarzewy, pierwotnie należący do rodziny Goncarzewskich, a później do Potulickich. Kolejny to dwór w Strzelewie z folwarkami Janin i Kamieniec, należące do rodziny Bnińskich, a później do hrabiego Morstina. Dwór w Wojnowie, pierwotnie we władaniu rodziny Wojnowskich, później zaś niemieckiej rodziny Rahm. Dwór w Dąbrówce Nowej, który w pierwszej połowie XIX wieku należał do niemieckiej rodziny Verch, a w 1879 r. przeszedł w ręce Bnińskich. W 1882 r. do hrabiów Bnińskich należał również dwór w Kruszynie z pałacem w stylu eklektycznym z 1882 r. i pięknym parkiem. Pod koniec XIX wieku majątek objął Niemiec Wekwart, który odsprzedał go następnie Komisji Kolonizacyjnej. Wśród dworów należy wymienić również dwór w Łukowcu należący do rodziny Grygrowiczów, zespół dworski w Mochlu, w Słupowie, należący do rodziny Falkenthal, czy zespół folwarczny Samsieczno należący do rodziny Potulickich.

W połowie XIX wieku w wyniku uruchomienia „drogi żelaznej” Bydgoszcz – Piła, w Strzelewie powstała stacja kolei. Ponadto w 1891 r. władze powiatu bydgoskiego podjęły decyzję w sprawie budowy kolei wąskotorowej. W maju 1895 r. ukończono pierwszy odcinek tej trasy łączący Bydgoszcz z Koronowem. Następne lata przyniosły dalszą jej rozbudowę. Stacje, które powstały na terenie obecnej Gminy Sicienko ulokowane były m.in. w miejscowościach: Łukowiec, Murucin, Słupowo, Trzemiętowo, Kasprowo, Sicienko, Wojnowo, Mochle.

Historyczne zmiany przyniósł Traktat Wersalski. W styczniu 1920 r. jego mocą terytorium Gminy Sicienko wraz z Bydgoszczą i powiatem bydgoskim znalazło się w granicach odrodzonej Polski. W okresie II Rzeczypospolitej obszar Gminy administracyjnie przynależał do województwa poznańskiego, powiatu bydgoskiego, a od 1938 r. terytorium to znalazło się w województwie pomorskim ze stolicą w Toruniu.

Początki XX wieku to dla Sicienka oraz pozostałych miejscowości z terenu obecnej Gminy okres intensywnego rozkwitu. Kolej żelazna ułatwiała kontakty gospodarcze, kulturalne i społeczne. Obok już istniejących szkół m.in. w Dąbrówce Nowej (w języku polskim), Gliszczu (w języku niemieckim), Wojnowie, Samsiecznie, powstały nowe szkoły w Sicienku, Mochlu, Kruszynie, Wierzchucinku, Trzemiętowie, Strzelewie. Rozwijały się także dwory i folwarki wcześniej już istniejące, zarówno pod względem ogrodniczo-rolnym, jak i społeczno-kulturalnym.

W okresie dwudziestolecia międzywojennego władzę w Sicienku sprawowali następujący urzędnicy: Komisarz Obwodowy Władysław Kazubski (1919-1929), wójt Józef Buda (1929-1931), podwójci Stanisław Malicki (1931-1932), wójt Alfred Kamieński (1932-1933), wójt Augustyn van Blericq (1933-1935), wójt Gminy Dąbrówka Nowa Józef Buda (1935-1939).

Pod koniec lat trzydziestych XX wieku na obszarze Gminy Sicienko dokonano kilku umocnień militarnych w postaci schronów. Były elementami przedsięwzięcia militarnego o szerszej skali tworzącego linię umocnień Przedmościa Bydgoskiego. W sierpniu 1939 r. na linii Zielonczyn, Kruszyn, Osówiec i Szczutki powstało 17 żelbetowych schronów.  

Okres II wojny światowej był w dziejach całej Gminy, czasem bardzo tragicznym. W trakcie kampanii wrześniowej 1939 r. zginęło wielu jej mieszkańców. Ciała poległych chowano na miejscowych cmentarzach.  Ponadto podczas okupacji niemieckiej kościoły katolickie w większości były pozamykane, podobnie było z polskimi szkołami. Spora część zabudowań dworskich, pałacowych, folwarcznych także uległa zniszczeniu w wyniku operacji militarnych.

W okresie II wojny światowej, aż do jej zakończenia, tereny Gminy Sicienko wchodziły w skład powiatu bydgoskiego, rejencji bydgoskiej, Okręgu Gdańsk-Prusy Zachodnie. Po jej zakończeniu, w 1945 r. teren Gminy znajdował się w granicach powiatu bydgoskiego, województwa pomorskiego z siedzibą w Bydgoszczy. W 1950 r. województwo to przemianowano na bydgoskie.

W efekcie kolejnej reformy administracji terytorialnej w 1975 r., w ramach której zlikwidowano powiaty, od 1 czerwca owego roku terytorium Gminy Sicienko weszło w skład okrojonego województwa bydgoskiego.

Ostatnia zmiana miała miejsce 1 stycznia 1999 r., kiedy to w wyniku nowej reformy, teren Gminy Sicienko znalazł się w granicach reaktywowanego powiatu bydgoskiego w województwie kujawsko-pomorskim.