Pionki - www.sicienko.pl

Najdawniejsze dzieje

Terytorium dzisiejszej Gminy Sicienko posiada bogatą historię. Kształtowała się ona głównie w okresie średniowiecza. Są jednak na terenie Gminy miejsca, które skrywają w sobie historię jeszcze nam odleglejszą.
W Pawłówku odkryto ślady bytności łowców reniferów sprzed blisko 10 tysięcy lat. Reprezentowali kulturę świderską, która jest kulturą późnego paleolitu obejmującą przedział czasowy pomiędzy ok. 10600 a ok. 9600 rokiem p.n.e. Jest to dodatkową ciekawostką, gdyż występowała ona stosunkowo rzadko na Niżu Polskim. W miejscowości tej można też odnaleźć również pozostałości osady z okresu wpływów rzymskich (początek naszej ery – 357 r.)
Na terenie Samsieczna zachowały się ślady osadnictwa kultury pucharów lejkowatych, jednej z kultur neolitu – młodszej epoki kamienia, którą w Polsce można datować od ok. 4500 do 3200 lat p.n.e. Są tu również pozostałości kultury pomorskiej, która wykształciła się ok. 400 r. p.n.e. i trwała do początku naszej ery oraz kultury przeworskiej rozwijającej się w epoce żelaza od przełomu III i II wieku p.n.e do połowy V wieku n.e.
Również w Szczutkach, a także w Zawadzie  odnaleźć można ślady działalności ludzkiej z młodszej epoki kamienia – neolitu.
W Osówcu oraz w Ugodzie odnaleziony ślady osadnictwa kultury pomorskiej z okresu lateńskiego.
W Murucinie na terenie jednego z prywatnych ogrodów przydomowych odnaleziono skrzyniowy grób ciałopalny z popielnicą. Opatrzona była ona znakiem tarczy. Grób pochodzi z około 550 – 400 lat p.n.e.
W Słupowie odnaleziono ślady osadnictwa kultury przeworskiej.
W Trzemiętowie zachowały się pozostałości zarówno kultury pomorskiej, jak też przeworskiej.
Na terenie Sołectwa Trzemiętówko odkryto natomiast ślady osadnictwa z okresu rzymskiego.

Początki miejscowości gminy Sicienko

Ślady działalności ludzkiej, które kryje ziemia pokazały, że na terenach dzisiejszej gminy Sicienko jeszcze przed naszą erą istniało osadnictwo.
Pierwsze, znane nam dokumenty pisane dotyczące tych terenów pochodzą z okresu średniowiecza. Opracowując wydaną w 2006 roku książkę „Gmina Sicienko.Miejsca i ludzie” udało się dotrzeć do ciekawych informacji dotyczących początków i powstania pierwszych wsi. Zachowały się dawne dokumenty, które wymieniają niektóre spośród dzisiejszych miejscowości.
Najprawdopodobniej w pierwszym tysiącleciu naszej ery założona została osada Szczutki. Dowodem na to mogą być pozostałości cmentarza z czasów pogańskich.
Kolejne historyczne wiadomości na temat Szczutek dotyczą już wieku XIII. Choć położone wśród leśnych ostępów, znajdowały się na ważnym w średniowieczu trakcie łączącym Bydgoszcz z Koronowem. W okolicy krzyżował się on z gościńcem ciągnącym z Byszewa do Wtelna, który z kolei odgałęział się do szlaku z Nakła do Wyszogrodu (dzisiejszy Fordon).
Do 1288 r. Szczutki były wsią rycerską. Tegoż roku przeszły w ręce cystersów byszewskich. Nasław, syn Ubisława, kasztelan serocki, przekazał klasztorowi swoje opustoszałe już wtedy dziedzictwo Szczutki w zamian za działy, jakie klasztor posiadał na Gęsinie Kujawskim. Od tego momentu biskupi kujawscy zaczęli z tych terenów pobierać dziesięcinę. Księżna kujawska Salomea, potwierdzając tę zmianę, w tym samym roku pozwoliła osadzać się w Szczutkach na prawie niemieckim. W 1288 roku miejscowość mianowano jako Schodrcow, Scodrcov, Schodercov lub Schodzewo. W 1315 r. książę kujawski Przemysław, chcąc wynagrodzić wyrządzone klasztorowi szkody, pozwolił osadzać na prawie niemieckim wszystkie posiadłości klasztorne, wymieniając wśród nich także Szczutki. W 1315 roku pojawia się ono jako Schodricov. W 1373 roku Kaźko szczeciński przywrócił klasztorowi byszewskiemu barcie leżące w lasach, które za czasów Kazimierza Wielkiego zagarnięte zostały przez kmieciów z Bartodziejów. Potwierdza to fakt, iż w XIV wieku wieś należała do klasztoru.
Klasztor w Byszewie będzie się wiązał z historią tych ziem niejednokrotnie. Do Byszewa mnisi przybyli w 1253 lub 1256 roku. W 1288 roku klasztor został przeniesiony do Koronowa. Nie jeden raz rycerskie wsie włączane zostawały do dóbr klasztornych. Zdarzało się, że pozostawały w rękach zakonu do czasu jego kasacji przez władze pruskie. Miało to miejsce w 1819 roku.
Ślady osadnictwa wczesnośredniowiecznego (okres od V wieku do X wieku) zachowały się w Kamieńcu, Nowaczkowie, Sicienku, Wierzchucicach.
W okresie wczesnego średniowiecza istniała osada na terenie Wierzchucinka. Był on wsią rycerską. W kolejnych wiekach dzieje Wierzchucinka związane były z klasztorem cystersów w Byszewie. Od 1288 roku zakon pobierał dziesięcinę z tej osady. Stało się tak w wyniku zamiany, jakiej dokonał arcybiskup gnieźnieński Jakub z opatem byszewskim Engelbertem. Średniowieczną transakcję potwierdza dokument z 23 października 1288 roku mówiący o zamianie Dobrowszczyzny na dziesięcinę z królewskich wsi, wśród których wymieniony jest Wierzchucinek. Kolejny dokument dotyczy również praw do dziesięciny. Sporządzony został w 1290 roku przez wspomnianego już arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba i kolejnego opata cysterskiego Bertolda. Przywilej poboru dziesięciny zakonowi potwierdził w 1359 roku arcybiskup gnieźnieński Jarosław.
Ślady osadnictwa wczesnośredniowiecznego odnaleziono również na terenie Wojnowa. Z całą pewnością powstanie Wojnowa można zaś łączyć z wiekiem XIII. Swoją nazwę zawdzięcza być może jednemu z synów sędziego kujawskiego Ubysława o imieniu Wojen. Wojen wraz z braćmi – Dominikiem i Nasławem, który w XIII wieku sprawował urząd kasztelana serockiego, był właścicielem Szczutek. Prawdopodobnie do dóbr rodzinnych należało również właśnie Wojnowo. Kolejne wzmianki o wsi pochodzą z 1381 roku i 1563 roku, kiedy jej właścicielem był Piotr Wojnowski.
W dobie młodego państwa piastowskiego dobrze rozwijała się osada w Pawłówku. Nad okolicą dominował wzniesiony na wzgórzu gród otoczony wysokim drewnianym wałem. Wokół niego skupiała się sieć otwartych osiedli. Rycerskie grodzisko położone było na obszarze, który jest dziś najbardziej zurbanizowaną częścią Pawłówka. Usytuowane było w rejonie pomiędzy obwodnicą a dzisiejszym bydgoskim osiedlem Osowa Góra. Pozostałe części dzisiejszego Pawłówka pokrywał zapewne las. Gród ten w XIII wieku osłaniał bydgoskie skupisko osadnicze.
Średniowieczny rodowód posiada Dąbrówka Nowa. Najwcześniejsze dokumenty podają, że od 1250 roku Dąbrówka była osiedlem głównym i należała do rodu Awdańców. Był to jeden ze starszych i znakomitszych rodów rycerskich Polski średniowiecznej. W jego władaniu pozostawały ziemie od Wielkopolski, przez Mazowsze, Kujawy, Śląsk, po Małopolskę. W 1348 roku przyznana została Dąbrówka zakonowi cysterskiemu, który rezydował w Koronowie, ale jeszcze w XIV wieku wróciła w ręce rycerskie. Stała się własnością Jana i Kacpra Dąbrowskich, którzy nazwali ją Dąbrówką.
Ze średniowieczem wiąże się też historia Gliszcza. Pierwsze o nim wzmianki pojawiają się w XIII wieku. Początkowo był przypuszczalnie częścią, czy też przysiółkiem Samsieczna. Samodzielną osadą mianowany został w okresie od 1359 do 1374 roku. Dziesięcinę z tych ziem pobierał zakon cystersów. Mieszkańcy niezbyt chętnie poddawali się temu ciężarowi, co zaświadcza datowany na 1374 rok list arcybiskupa gnieźnieńskiego Jana nawołujący do wypełnienia obowiązku zapłaty dziesięciny.
Ślady osadnictwa średniowiecznego odkryto również na terenie Sołectwa Mochle. Było ongiś Mochle wsią rycerską ulokowaną przy drodze wiodącej z Dąbrówki Nowej do Wtelna.  Wieś założona została jeszcze przed 1237 rokiem przez możnowładców ze wspomnianego już rodu Awdańców.  Pierwsza wzmianka o Mochlu pochodzi właśnie z tego roku. Roszczenia do tych terenów zgłaszał zakon cystersów. Zaświadczają o tym dokumenty z 1303 roku. Wieś pozostawała wówczas w rękach Jana i Floriana Wilkowiców – synów wojewody brzeskiego Wilka wywodzącego się z rodu Awdańców.
Kolejna miejscowość znana już w średniowieczu to Osówiec. Miał charakter wsi rycerskiej. Osada założona została prawdopodobnie w XIII wieku. Oddzielony gęstym lasem od Szczutek, czy Wtelna stanowił odizolowane skupisko osadnicze. Mieszkańcy zajmowali się zapewne bartnictwem, o czym świadczyć może nazwa wsi. Na czele wsi stał sołtys. Pełnił on wówczas bardzo ważną rolę. Sołtys był zwierzchnikiem jednej lub kilku wiosek. Właściciele wsi wywodzący się spośród duchownych, książąt, czy panów – komesowie zakładając wsie powoływali zasadźców – osadników. Byli nimi sołtysi. Ich głównym zadaniem było staranie się o nowych osadników. Sołtys zobowiązany był strzec granic wsi, zbierać daninę, dziesięcinę, czynsz, donosić o zbrodniach i wraz z ławnikami obieranymi pośród kmieci, sądzić sprawy pomniejsze. Do przywilejów sołtysa zaliczyć można posiadanie kilku łanów ziemi, czy udział w dochodach feudała. W zamian zobowiązany był stawiać się konno w razie działań wojennych. Rolę na wsi uprawiali kmiecie.
Na kartach historii Osówca zapisała się pewna zbrodnia, której ofiarą padł ówczesny sołtys. W 1477 roku przed nakielskim sądem grodzkim stanął opat zakonu cystersów z Koronowa – Augustyn. Oskarżony został o zorganizowanie napadu zakończonego zabójstwem sołtysa Osówca. Do nieszczęścia doszło przy królewskim trakcie biegnącym przez wieś Szczodrkowo (dzisiejsze Szczutki). Kiedy sołtys wracał do domu został napadnięty prawdopodobnie przez 10 młodych szlachciców i 30 niższego stanu. Wszystko działo się za wiedzą i zgodą opata. Jako karą za zabójstwo, zakonnik obciążony został główszczyzną, która miała zostać podzielona pomiędzy wdowę po sołtysie – Katarzynę i jego siostrę Tochnę.
O istnieniu w XIII wieku Samsieczna świadczyć mogą dokumenty datowane na koniec tego wieku. Była to wieś rycerska. Dokumenty z 1288 roku nazywają ją Zansechno. W 1290 roku pojawiają się nazwy Sanzecno i Sanseczno. Od 1288 lub 1290 roku dziesięciny pobierał z niej klasztor cystersów. Sporządzony wówczas dokument opisuje zamianę jakiej dokonał arcybiskup gnieźnieński Jakub z klasztorem byszewskim. Zamienił on dziesięciny z Samsieczna i innych włości z kasztelanii nakielskiej na należności, jakie klasztor pobierał z osad w okolicy Koła Kaliskiego. O dziesięcinach płaconych z Samsieczna wspominają także dokumenty z roku 1359, 1374 i 1385.
W 1325 roku król Władysław Łokietek wymienił Samsieczno (zwane wówczas Sanzechno) między posiadłościami należącymi do byszewskiego klasztoru. Stało się tak, gdy połowę Samsieczna i jezioro zapisał klasztorowi Wit z Łubowa. Z biegiem czasu wieś przestała być własnością klasztorną. Już w dokumencie z 1386 r. pojawia się imię dziedzica Samsieczna Wojciecha. Nazwy jakimi określano w 1368 roku Samsieczno to Sanszeczno i Sandschzeschzena. W okresie średniowiecza Samsieczno oddzielone było od innych skupisk ludzkich knieją i nieużytkami. Jako najbliższych sąsiadów miało Gliszcz, Samsieczynek i Ślesin.
Z całą pewnością w XIII wieku, jako wieś rycerska, istniało Trzemiętowo. Nazwa, w owych czasach Trebacovo, wskazywać może, że osada powstała w wyniku trzebieży - wykarczowania znacznego obszaru leśnego.
W 1254 r. w Kruszwicy, wobec księcia Kazimierza, Zdzisław z zezwolenia swej żony nadał kościołowi włocławskiemu odziedziczone po ojcu Sławsko, Darnowo i Trzemiętowo. Zaprotestował przeciwko temu nadaniu Bogusław – kasztelan bydgoski, brat przyrodni Zdzisława. Jednak książę przysądził wszystkie wymienione miejscowości klasztorowi. Bracia pochodzili ze średniozamożnego kujawskiego rodu rycerskiego Cielepałów. Zdzisław w 1241 roku był z pewnością stolnikiem kujawskim, później zaś piastował urząd kasztelana włocławsko-brzeskiego. Zdzisław powtórzył swe nadanie w 1258 roku, również w Kruszwicy, oznajmiając, że trzyma w dożywociu Sławsko, Trzemiętowo i Zagajewice. Po jego śmierci ziemie wrócić miały do biskupów włocławskich. Tym razem uzyskał jednak zgodę Bogusława. W roku tym używana jest dla wsi nazwa Trebatovo. Nadania te czynione był z powodu braku potomków, którzy mogliby przejąć włości.
W kolejnych wiekach wieś zmieniała właścicieli. W 1349 r. biskup Maciej z Gołańczy oddał Trzemiętowo Adamowi z Wapna, z zastrzeżeniem zwrotu na każde zawołanie. Po śmierci Adama wieś przeszła w ręce Sędziwoja Pałuki z Szubina, wojewody kaliskiego, starosty wielkopolskiego, na którym biskup Henryk wymógł cyrograf, spisany bez świadków w Łęczycy w 1397 r. Na jego mocy Sędziwoj odstępował biskupowi wieś Trzemiętowo w zamian za dożywocie na Sławsku. W 1579 r. biskup Stanisław Karnkowski przekazał Trzemiętowo kapitule włocławskiej, w której posiadaniu znajdowało się aż do chwili zaborów.
Dokumenty źródłowe pozwalają przyjąć, że w XIII wieku istniało również Trzemiętówko. Nazwę wywodzić można zapewne również od sposobu powstania osady, przez wykarczowanie lasu. Zdrobnienie nazwy może wynikać z mniejszego rozmiaru trzebieży, niż w przypadku pobliskiego Trzemiętowa. Około 1580 roku Trzemiętówko należało do włości rodziny Gogolińskich.
Z końca XIII wieki pochodzi dokument dotyczący Strzelewa. Było ono wsią rycerską. W 1299 roku scholastyk łęczycki Józef nadał Strzelewo, stanowiącego jego patrymonium, kościołowi gnieźnieńskiemu. Zwane one było wówczas Strzelnem.
Rodowód średniowieczny ma również Sitno. W XIII wieku stanowiło północno-zachodnią rubież diecezji gnieźnieńskiej. Znajdowało się w izolacji od innych osad. Od Dąbrówki i Strzelewa przeszkodę stanowił bór, mokradła i knieja oddzielały Sitno od Trzemiętowa i Wierzchucinka. W owych czasach były to poważne przeszkody, a droga mogła okazać się niebezpieczna. Dopiero w późniejszych wiekach pojawiło się u jego boku Sitno Małe, czyli dzisiejsze Sicienko.
Także Słupowo było średniowieczną wsią rycerską. Wzmianki o nim pojawiają się w XIV wieku. Wnioskować z nich można, iż jako wieś posiadająca już niejaką tradycję powstało dużo wcześniej. W 1310 roku wieś należała do Wincentego ze Słupowa wywodzącego się z wielkopolskiego rodu Nałęczów. Był to znaczący polski ród możnowładczy. Największe znaczenie polityczne posiadał w XIII i XIV wieku. Pod koniec XIII wieku znaleźli się w opozycji i występowali przeciwko polityce wzmacniania władzy Piastów.
Wincenty ze Słupowa był bratem Niemierzy - pełniącego w latach 1288-1296 funkcję kasztelana wyszogrodzkiego, a później wojewody nakielskiego oraz bliskim krewnym Dobrogosta z Dzwonowa, wojewody poznańskiego. Wspomniany 1310 rok był ostatnim rokiem posiadania przez Wincentego wsi, gdyż właśnie wtedy sprzedał on Słupowo za 58 grzywien toruńskich klasztorowi cystersów. Transakcję tę zatwierdził 25 sierpnia tegoż roku wojewoda poznański. Słupowo jest wymieniane przez Władysława Łokietka w 1325 roku wśród posiadłości klasztoru. Wzmianki o nim nie ma natomiast w dokumentach z 1368 roku dotyczących stanu posiadania zakonu. Można więc założyć, że wieś wróciła w ręce rycerskie.

Przynależność terytorialna terenów obecnej gminy Sicienko

Terytorium obecnej Gminy Sicienko od wczesnego średniowiecza związane było z wyodrębnioną u schyłku XII w. dzielnicą kujawską.
Ukształtowany w okresie rozbicia dzielnicowego Polski wewnętrzny administracyjny podział Kujaw w zasadniczym zrębie uległ stabilizacji do czasów współczesnych. Okres średniowiecza, to czas początków powiatów kujawskich, których bezpośrednimi poprzednikami były kasztelanie. Obszar Gminy Sicienko od początków lat trzydziestych XIII w. leżał na terytorium kasztelanii bydgoskiej, zorganizowanej najprawdopodobniej przez księcia Kazimierza Konradowica. Po uformowaniu się w pierwszej połowie XIV w. województwa inowrocławskiego terytorium Gminy Sicienko znalazło się w granicach tegoż województwa, w powiecie bydgoskim. Taki układ administracyjny obowiązywał do końca okresu przedrozbiorowego.
Na mocy pierwszego rozbioru Polski w 1772 r. obszary obecnej Gminy Sicienko, jak i powiatu bydgoskiego zostały przyłączone do Prus i weszły w skład okręgu nadnoteckiego (bydgoskiego) i nowo utworzonej prowincji noszącej nazwę Prusy Zachodnie, ze stolicą w Kwidzyniu, a od 1793 r. w Gdańsku.
W okresie (1807-1815) obszar Gminy Sicienko wchodził w skład Księstwa Warszawskiego, departamentu bydgoskiego. Po 1815 r. terytorium to znalazło się w granicach rejencji bydgoskiej, w obrębie Wielkiego Księstwa Poznańskiego, a od 1848 r. Prowincji Poznańskiej. Taki układ administracyjny pozostawał do 1920 r. W styczniu 1920 r. mocą Traktatu Wersalskiego terytorium Gminy Sicienko, wraz z Bydgoszczą i powiatem bydgoskim, znalazło się w granicach odrodzonej Polski. W okresie II Rzeczypospolitej obszar Gminy administracyjnie przynależał do województwa poznańskiego, powiatu bydgoskiego, a od 1938 r. terytorium to znalazło się w województwie pomorskim ze stolicą w Toruniu.
W okresie II wojny światowej, aż do jej zakończenia, tereny Gminy Sicienko wchodziły w skład powiatu bydgoskiego, rejencji bydgoskiej, Okręgu Gdańsk-Prusy Zachodnie.
Po zakończeniu II wojny światowej, w 1945 r. teren Gminy znajdował się w granicach powiatu bydgoskiego, województwa pomorskiego z siedzibą w Bydgoszczy. W 1950 r. województwo to przemianowano na bydgoskie.
W efekcie kolejnej reformy administracji terytorialnej w 1975 r., w ramach której zlikwidowano powiaty, od 1 czerwca tego roku, terytorium Gminy Sicienko weszło w skład okrojonego województwa bydgoskiego.
Ostatnia zmiana miała miejsce 1 stycznia 1999 r., kiedy to w wyniku nowej reformy, teren naszej Gminy znalazł się w granicach reaktywowanego powiatu bydgoskiego, w województwie kujawsko-pomorskim.